Serbia zgjodhi të ishte në anën lindore të vijës që do të kalonte përmes Ballkanit. Pyetja është se si të mbahen vendet e tjera të Ballkanit në anën perëndimore të linjës, thekson profesori i Universitetit Johns Hopkins Daniel Server në paqefare.net.
Sipas Serwer, Serbia është duke zbatuar strategjinë e “botës serbe”, e cila synon të fitojë sa më shumë ndikim te fqinjët e saj. Edhe Beogradi po pozicionohet në mënyrë që të mund të kërkojë shkëputjen e serbëve në fqinjësi.
Për ketë sipas Sewer, Serbia ndihmohet nga Kisha Ortodokse Serbe dhe agjencitë ruse të sigurisë.
Bosnja është në një pozitë të vështirë
Kjo e vë Bosnjën dhe Hercegovinën në një pozitë të vështirë. Dyzet e nëntë përqind e territorit të saj është Republika Srpska (RS). Serbët përbëjnë ndoshta 37 përqind të popullsisë së Bosnjës, shumica e tyre në RS. Shumë nga liderët e tyre politikë që nga lufta e viteve 1992-1995. ata premtuan se do të shkëputeshin, de fakto ose de jure, nga 51 përqindëshi tjetër i territorit.
Milorad Dodik, i cili aktualisht është kryetar i RS-së, ka dominuar politikën e këtij subjekti për më shumë se 15 vjet. E preu RS-në si sallam brenda një centimetri pavarësie. Ai gjithashtu vodhi një pjesë të madhe të të ardhurave të saj dhe kërkoi të bashkëpunonte me Beogradin për ta bërë realitet ‘botën serbe’.
Dodik bashkëpunon gjithashtu me kroatët boshnjakë nacionalistë etnikë, veçanërisht Dragan Çoviq, në sipërmarrjet e tij politike antikushtetuese dhe ekonomike të korruptuara.
Udhëheqja politike e kroatëve të Bosnjës dëshiron një ‘entitet të tretë’ që do t’u lejonte kroatëve çdo ndarje de facto ose de jure që arrin RS.
Kjo do ta ndante Federatën, e cila përbën 51 për qind të territorit të Bosnjë-Hercegovinës. Do të linte gjithashtu një entitet mysliman të cunguar që do të krijonte probleme serioze për fqinjët e tij, Evropën dhe SHBA-në.
Rreziku është i qartë: nëse Dodik ose Çoviç ndahen, shteti boshnjak do të shpërbëhej në tre pjesë. Paqëndrueshmëria dhe lufta e mundshme do të përcaktonin kufijtë mes tyre.
Mali i Zi tashmë është në “fytin” e Serbisë
Afro 30 për qind e popullsisë së Malit të Zi e konsiderojnë veten serbë. Beogradi kombinoi me sukses zgjedhjet e fundit atje në formimin e qeverive kombëtare pro-serbe.
Kjo ndodhi pavarësisht se ishte një vend anëtar i NATO-s që nga viti 2017. Truku ishte përdorimi i politikanëve qartësisht pro-BE kundër partisë dhe politikanit dominues politik, ish-presidentit Milo Gjukanoviç me mbështetjen e aleatëve të pakicave etnike.
Kisha Ortodokse Serbe dhe agjencitë ruse të sigurisë erdhën në ndihmë. Ata korrën shpërblime të bukura.
Edhe pse ai u kritikua gjerësisht për korrupsion të dyshuar, Presidenti Gjukanoviç e dorëzoi pushtetin me dinjitet. Pasardhësit e tij nuk i kanë vërtetuar akuzat për korrupsion ndaj tij.
Mbetet për t’u parë nëse koalicioni më liberal demokratik që ai formoi mund të ringjallë dhe të rimarrë pushtetin. Kredencialet e saj pro-BE ishin më të forta se ato që tani marrin pjesë në një koalicion që përfshin politikanë në mënyrë eksplicite pro-serbe dhe pro-rusë, të cilët ndoshta pretendojnë gjithashtu se janë pro-BE.
Kosova ka nevojë për serbët e saj
Në Kosovë, popullsia serbe është pakica më e madhe, por ajo përbën jo më shumë se gjashtë për qind të popullsisë. Kushtetuta e Kosovës i siguron pakicës serbe mbrojtje të gjerë dhe marrëveshje për ndarjen e pushtetit.
Por shumica e serbëve të Kosovës mbeten të ndarë nga shumica e shqiptarëve. Gjuhët e tyre (ndryshe nga gjuhët dominuese në Bosnjë dhe Mal të Zi) janë të papajtueshme.
Serbët në jug të lumit Ibër jetojnë kryesisht në enklava me shumicë serbe. Por duket se janë pajtuar, të paktën tani për tani, me institucionet e dominuara nga shqiptarët në Prishtinë.
Ashtu si komunat me shumicë shqiptare, ato me shumicë serbe kanë kompetenca të gjera mbi administratën lokale.
Katër komunat veriore me shumicë serbe ngjitur me Serbinë janë shumë më pak të integruara se ato në jug të Ibrit. Duke përdorur levat e tij ushtarake, ekonomike dhe politike, duke përfshirë frikësimin nga shërbimet sekrete dhe partnerët e tyre në krimin e organizuar, Beogradi siguroi me sukses që ata të refuzonin të pranonin autoritetin e Prishtinës.
Serbët nga veriu bojkotuan zgjedhjet komunale dhe u tërhoqën nga institucionet e Kosovës.
Serbia dëshiron që komunat me shumicë serbe të formojnë Unionin e Komunave Serbe (USO). Kjo do t’u mundësonte të sundonin së bashku dhe veçmas nga Prishtina, si në Republikën e Serbisë.
Në mjedisin e duhur gjeopolitik, Asociacioni mund të veprojë edhe si mjet për shkëputjen e katër komunave veriore nga shteti, të cilin Beogradi ende nuk e njeh.
Një shoqatë e ngjashme e autoriteteve provinciale çoi në formimin e RS-së përpara përpjekjes për shkëputjen e saj në 1992 nga Bosnja.
Çfarë duhet bërë në Kosovë
Kundër kësaj kërkon një manovër të vështirë nga Prishtina. Është e nevojshme të binden serbët në veri se ata do të jenë më mirë si qytetarë të Kosovës (edhe nëse e ruajnë shtetësinë serbe).
Disa po lëvizin në atë drejtim, siç sugjerohet nga gatishmëria e tyre e shtuar për të marrë targa, dokumente identiteti dhe pasaporta të Kosovës. Por shumë serbë në veri ishin ndër kundërshtarët më militantë dhe ndonjëherë të dhunshëm të Prishtinës.
Beogradi arriti të arrijë te serbët në veri shumë më vështirë se sa serbët në komunat që nuk janë afër Serbisë.
Kryeministri i Kosovës Albin Kurti dëshiron të flasë më shumë në serbishten e tij të rrjedhshme. Të gjitha autoritetet e Prishtinës duhet të jenë më të kujdesshme sesa kanë qenë në të kaluarën për të shfaqur flamurin etnikisht neutral të vendit, në vend të flamurit etnik shqiptar (gjithashtu flamurin e Shqipërisë) që shumë prej tyre preferojnë.
Zbatimi i shumë marrëveshjeve për ndarjen e pushtetit në kushtetutë nuk është i lehtë, por megjithatë është i nevojshëm.
Çfarë duhet të bëni në Mal të Zi
Në Mal të Zi, vetëm procesi politik kushtetues mund të vendosë nëse do ta lejojë Serbinë të vazhdojë të dominojë rezultatet politike. Por NATO-s do të duhet të mbrojë veten nëse depërtimi i Rusisë në strukturat e sigurisë së Podgoricës vazhdon.
Me luftën ende të ndezur në Ukrainë, SHBA dhe BE duhet të jenë shumë më të kujdesshme se në të kaluarën në lidhje me përdorimin e Malit të Zi nga Moska për të kërcënuar sigurinë e NATO-s.
Perëndimi duhet të dyfishojë mbështetjen e tij për një shoqëri civile të vërtetë të pavarur në Mal të Zi, duke siguruar që ajo të vëzhgojë qeverinë aktuale ashtu siç bëri atë të mëparshmen.
Çfarë duhet të bëni në Bosnje dhe Hercegovinë
Në Bosnjë dhe Hercegovinë, nuk ka asnjë zëvendësim për çlirimin e udhëheqjes politike nga ata që kundërshtojnë unitetin, sovranitetin dhe integritetin territorial të vendit.
BE-ja dhe SHBA-ja pritën shumë gjatë që boshnjakët ta bënin vetë. Ata kanë nevojë për ndihmë. Asnjë financim ndërkombëtar nuk duhet të shkojë në RS ndërsa Dodik është në krye.
Përfaqësuesi i Lartë duhet të jetë gati ta shkarkojë atë nga detyra nëse ai vazhdon lëvizjet ilegale të RS. Brukseli dhe Uashingtoni duhet të bëjnë presion mbi Zagrebin për ta bërë më të lehtë sjelljen e Dragan Çoviqit para drejtësisë për korrupsion.
Forcimi i pranisë së trupave të EUFOR-it në qytetin e Brçkos në veri-lindje të vendit është gjithashtu i një rëndësie jetike. Pa Brçkon nuk mund të ndodhë shkëputja e serbëve.
Edhe pse ruajtja e Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit është jetike, ajo nuk do të jetë e mjaftueshme për anëtarësimin në BE. Vendimi i fundit i Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut është ajo që Bosnja duhet të synojë – një shtet civil, jo një ndarje etno-nacionaliste të pushtetit. Lëvizja në atë drejtim duhet të jetë synimi i BE-së dhe SHBA-së.
